Prof. Dr. Halis Ayhan’a Vefeyat
TDV İslâm Ansiklopedisi’nin Kuruluş Yıllarına Dair Birkaç Hatıra

Hocam tarihe kayıt düşüyoruz, dolayısıyla Keskin’in gerekçelerinden daha doğrusu bu görev için seçilme sürecinizin detaylarından bahsedebilir misiniz?

Madem başladık anlatmaya, Abdülbaki diyordu ki “Halis sen bizim camiada bilinen, tanınan, sevilen, güvenilen bir isimsin. Gürtaş kesin görevden ayrılıyor. Genel Müdürlüğü bırakıyor. Bunda da kararlı, ikna edemedik. Tabii bu süreçte ben de girdim devreye fakat Gürtaş, Genel Müdürlüğe devamı kabul etmedi. Kendince bir takım gerekçeleri de vardı ve ayrılmak istiyordu. Gürtaş’tan sonra buradakiler arayış içindeler, Bekir Topaloğlu’nun öncülüğünde İstanbul uleması toplanıyor. “Gürtaş gidince genel müdür kim olsun?” sorusu konuşuluyor. Abdülbaki’nin bana söylediği “İstanbul ve Ankara ittifakla seni seçiyor, düşünüyor” idi. Fakat sonradan öğreniyorum ki aslında tam olarak böyle değilmiş. İstanbul’dan Ankara’ya, Diyanet Vakfı’na beş altı isim teklif ediliyor, ben de varım bunların içinde. Ankara ittifakla Halis Ayhan, diyor. Böylece, Abdülbaki’nin dediği bir mânada doğru. Ankara ve İstanbul bir isimde ittifak ediyor. Buradan gönderilen diğer isimler konusunda Ankara’nın kendine göre yaklaşımları dahası rezervleri var. 1988 yılının Kasım ayında bu teklife olur, dedim. Beni Ankara’ya davet ettiler, mütevelli heyet toplantısında, görevi resmen bana teklif ettiler. Bu süreçte para konusunu hiç konuşmadım. Tek söylediğim şey, Genel Müdürlük yaparım fakat hocalığı bırakamam. Memnuniyetle dediler, sözleşmeye onu da yazdılar. “Bir Ansiklopedi Genel Müdürü’nün hocalık yapması bizim için de iyi olur, hocaları yakından tanırsın”, dediler. Böylece sözleşmeyi imzaladık ve İslâm Ansiklopedisi maceram başladı.

Ansiklopedide göreve başladığınızda çalışmalar hangi aşamadaydı?

1988’de Bursa’dan buraya geldim. Henüz ansiklopedi yayınlanmamış, bir örnek fasikül çıkarılmıştı. Aslında görevde bulunduğum sürede ansiklopediyle ilgili hayalimi, yapmak istediğim şeyleri tam gerçekleştiremedim. Bunu anlatayım da kayda geçsin. Şöyle ki, madde yayına girmeden önce, müelliften geliyor ve burada redaksiyondan geçiyordu. İki redaksiyon aşaması var. Biri edebî redaksiyon, Türkçe bakımından madde redakte ediliyor, bu birimin başkanı Ahmet Topaloğlu. Gürtaş zamanı sistem böyle kurulmuş. Güzel bir düzen fakat ben buna ilave bir şey daha koyayım, diye düşündüm. Madde yayına girmeden önce Yayın Müdürü Ahmet Yılmaz’a teslim edilsin. Sonrasında madde müellife bir daha gitsin. Yazar maddeyi gözden geçirsin, paraf koysun ve biz de yayınlayalım, dedim. Bundaki amacım, yazarın “maddemi değiştirmişsiniz, ilave etmişsiniz, çıkarmışsınız” demesinin önüne geçmekti. Fakat uygulamada durum farklı oldu. Arkadaşlar bunu yapmaya çalışırken çok yoruldu ve süreç işlemez hale geldi.

Bunun müşahhas bir örneğini anlatabilir misiniz hocam?

Mesela “Âb-ı Hayât” maddesinde bunu yaşadık. Rahmetli Âmil Çelebioğlu maddenin yazarıydı aynı zamanda redaksiyon heyeti başkanı Ahmet Topaloğlu’nun da sınıf arkadaşı. Âmil Bey tutmuş, maddeyi yirmi, otuz sayfa yazmış. Kendine göre çok önemli bir yazı tabii. Madde bizim redaksiyon heyetine gelmiş, “Âb-ı Hayât maddesini yirmi, otuz sayfa yazarsak, bu ansiklopedi kırk değil, yüz ciltte bitmez” denilmiş. Dolayısıyla da buna izin vermemişler. Yazılanların önemli bir kısmını çıkarmışlar ve maddeyi beş sayfaya indirmişler. Aslında Çelebioğlu’na maddeyi sipariş ederken, şu kadar kelimeden ibaret olacak, diye bir sınırlamamız bulunuyor. Yazdığı madde beş sayfaya inince, rahmetli çıktı bana geldi. “Bu maddenin benim adımla yayınlanmasını istemiyorum” dedi. Niye? “Kendi dediklerim çıkarılmış. Şunlar şunlar muhtevada olmalı.” Ben kendisine “Yirmi beş sayfa bir Âb-ı Hayât maddesi yazarsak bunun sonu gelir mi? Daha ileride neler yazacağız” dememe rağmen, “yok olmaz, siz bilirsiniz, eğer maddeyi bu haliyle yayınlarsanız sizi mahkemeye veririm. İmzamı koyamazsanız, notere gidiyorum, noterden tespitini yaptıracağım. Benim maddem şu, redaksiyondan itibaren şu kadara düşmüş” dedi ve gitti. Sonra birçok maddede bu sıkıntıları yaşadım. Bunun üzerine maddeyi müellife göndermekten vazgeçtik. Az önce de söylediğim gibi müellife yazıyı gönderirken merkezde madde farklı bir şekle girebilir, diyorduk. Dikkat ederseniz, çoğu maddede DİA imzası vardır. Aslında onun bir müellifi var. Ama bazı maddelerde müellifle redaksiyon heyeti ya da genel müdür anlaşamadığı için DİA imzası konulmuştur.

Böylesine zorlu bir süreç sonrası ilk cilt yayınlandığında neler oldu?

Netameli süreçlerin sonunda ilk cilt 1988’de yayınlandı. Çok sevindik tabii. O zaman fasikül fasikül yayınlanıyordu. Prof. Dr. Mustafa Sait Yazıcıoğlu Diyanet İşleri Reisi olmuştu. Çengelköy’de, şimdiki Cumhurbaşkanlığı Köşkü’nün bahçesinde Vahdettin Koruluğu denilen yerde Diyanet Vakfı’nın binaları vardı. Vahdettin Köşkü’nün bahçesi çok mutena görünüme sahip  bir yerdi. Hatta boğazın en güzel köşesiydi. İlk cildi orada kutladık. Ben bir konuşma yaptım arkadaşlara. Diyanet İşleri Başkanı Mustafa Sait Yazıcıoğlu ve Bekir Topaloğlu birer konuşma yaptı. Ve o sırada ikramlar oldu. Redaksiyon heyetinde, yayında, ansiklopedinin her biriminde çalışan arkadaşların katıldığı hayatımızın en güzel şölenlerinden biri yaşandı. Sabah 10’da gittik oraya. Bir öğle yemeği ikram edildi. İkindiye kadar bu merasim sürdü. Sonrasında bir sonraki cildin yayın çalışmalarına başlandı ve süreç yine bir yıl sürdü. Genel müdürlüğümün ikinci yılında, ikinci cildi bir lokantada kutladık. Üçüncü cilde geldiğimizde, benim ansiklopedi tecrübem, anlayışım konusunda bir takım görüş farklılıkları oluştu. 1991 yılında üçüncü cildi hazırlamıştık lakin bu cildi yayınlamadan önce ben ansiklopediden ayrıldım. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde Din Eğitimi Ana Bilim  Dalında göreve başladım. Böylece en azından idarecilik açısından ansiklopedi yolculuğum tamamlanmış oldu. Fakat ansiklopediyle münasebetim madde yazarı olarak sonrasında da devam etti.