21 Şubat 2024 tarihinde İSAM Konferans Salonu, İslam hukuku ve fıkıh tarihi alanında önemli bir buluşmaya ev sahipliği yaptı. İSAM araştırmacısı Dr. Okan Kadir Yılmaz, “Fetva ve Değişim: Orta Asya Hanefî Literatüründeki Değişimin Fıkhî Çare Nitelikli Bir Örneği, İcâre-i Tavîle” başlıklı sunumu ile Hanefî mezhebinin tarihindeki kritik bir dönüşüm sürecini aydınlattı.
Dr. Yılmaz’ın sunumunda, Orta Asya’da Hanefî mezhebi içinde yaşanan fıkhî değişim ve bu değişimin temel dinamikleri ele alınarak başlangıç yapıldı. Ardından Ebû Hanîfe’nin kurucu fıkıh anlayışının zaman içerisinde nasıl evrildiği, bu süreçte ortaya çıkan yeni uygulamalar ve fıkhî çözümlerin neler olduğu detaylandırıldı. Özellikle “İcâre-i Tavîle” olarak bilinen karmaşık kiralama sözleşmesinin, bu değişimin somut bir örneği olarak nasıl ortaya çıktığı ve Orta Asya Hanefî literatüründe ne gibi bir etki yarattığı incelendi.
İcâre-i Tavîle: Bir Fıkhî Çare Olarak
İcâre-i Tavîle, mal sahipleri ile kiracılar arasında finansal ihtiyaçları karşılama amacı güden, fıkhî açıdan yenilikçi bir kiralama sözleşmesi türüdür. Dr. Yılmaz, bu uygulamanın Hanefî fıkhında nasıl bir “fıkhî çare” olarak geliştirildiğini ve toplumsal ihtiyaçlara nasıl cevap verdiğini bizlere etraflıca anlattı. Ayrıca, bu sürecin Hanefî mezhebinin doktrin gelişimine ve daha geniş İslam hukuku tartışmalarına olan etkilerini de vurguladı.
Dr. Yılmaz, Hanefî fıkhının kurucu ilkesi olan Ebû Hanîfe’nin hüccet ve burhan merkezli yaklaşımından, Orta Asya Hanefî âlimlerinin ihtiyaç ve uygulama odaklı özellikle, İcâre-i Tavîle gibi karmaşık finansal işlemlerin fıkhî çözümlere nasıl dönüştürüldüğüne dair kapsamlı bir hazırlıkla karşımızda idi. Çalışma, Hanefî mezhebinin doktrin gelişimine odaklanırken, aynı zamanda İslam hukukunun ve fıkıh anlayışının, zaman içindeki toplumsal, ekonomik ve kültürel değişimlere nasıl adapte olduğunu göstermesi açısından kıymetliydi.
Bu sunum, aynı zamanda, tarihî fıkıh metinlerinin günümüz dünyasında nasıl anlam kazandığını, toplumsal ihtiyaçlara ve değişimlere nasıl cevap verdiğini gözler önüne sermesi açısından dikkat çekiciydi. İcâre-i Tavîle gibi fıkhî çarelerin incelenmesi, İslam hukukunun esnekliği ve adaptasyon kabiliyetini ortaya koyması, fıkhın yaşayan bir hukuk sistemi olduğunu göstermesi açısından ayrı bir öneme sahiptir.
Sunumun Kapsamı ve Özgünlüğü
Dr. Okan Kadir Yılmaz’ın bu değerli çalışması, genel olarak hukuk ve özelde İslam hukuku alanında çalışanlara İslam hukukunun derinliğini ve çeşitliliğini keşfetmek, İslam hukukunun modern toplumlarla etkileşimini ve bu etkileşimin fıkhî düşünce üzerindeki etkilerini anlamak isteyenler için de değerli bir kaynaktır.
Dr. Yılmaz’ın analizi, Hanefî mezhebindeki fıkhî değişimin sadece teorik bir öneme sahip olmadığını, aynı zamanda pratik uygulamalara ve günümüz İslamî finans sistemlerine doğrudan katkıda bulunduğuna da işaret etmektedir.
İcâre-i Tavîle gibi yenilikçi finansal çözümlerin, modern ekonomik sistemlerde nasıl bir role sahip olduğunu ve İslamî finansın gelişimine nasıl yön verdiğini bu çalışmada görmeniz mümkün.
Çalışmanın, İslam hukuku ve fıkıh tarihine ilgi duyan yüksek öğretim hedef kitlesi için, alandaki kritik değişimleri ve bu değişimlerin geniş İslam hukuku tartışmalarındaki yerini anlamak için değerli bir kaynak olduğu yerinde bir tespit olur.